Tết cổ truyền Nhật Bản “Shogatsu” là dịp lễ quan trọng nhất trong năm, khi mọi gia đình sum vầy và chuẩn bị những món ăn truyền thống mang ý nghĩa sâu sắc. Các món ăn ngày Tết Nhật Bản không chỉ thể hiện sự phong phú của ẩm thực xứ Phù Tang mà còn chứa đựng nhiều lời chúc tốt đẹp cho năm mới. Hãy cùng khám phá 10 món ăn truyền thống phổ biến trong dịp Tết Nhật Bản.
1. Osechi – Mẫm cỗ ngày tết Nhật Bản
Osechi là một món ăn truyền thống của Nhật Bản, gồm nhiều món nhỏ, đa dạng trong hộp đồ ăn. Mỗi món mang một ý nghĩa khác nhau, thường được sắp xếp đẹp mắt trong hộp sơn mài nhiều tầng (jubako), tạo nên một trải nghiệm ẩm thực vừa tinh tế vừa ý nghĩa. Osechi xuất hiện từ thời Heian (794-1185), khi đó, người Nhật tin rằng việc nấu nướng vào ngày đầu năm sẽ làm phiền các vị thần bếp. Do đó, Osechi thường được chế biến trước Tết và bảo quản trong hộp sơn mài, gồm những món ăn đơn giản để bảo quản được lâu, tương đồng với nét văn hóa gói bánh chưng, bánh tét ở Việt Nam.
Ngày nay, Osechi đã phong phú hơn với sự sáng tạo trong cách chế biến và bày biện, sử dụng cả nguyên liệu phương Tây như thịt bò Wagyu, phô mai. Hộp Osechi cũng trở thành quà tặng phổ biến trong dịp năm mới. Mỗi món ăn trong Osechi mang một lời chúc khác nhau như sức khỏe, thịnh vượng và trường thọ, ví dụ:
- Kazunoko (trứng cá trích): Mong con cháu đầy đàn
- Kurimu-mame (đậu đen ngọt): Chúc sức khỏe và cần cù
- Kombu-maki (rong biển cuộn): Biểu tượng của niềm vui (chữ “kombu” phát âm gần giống “yorokobu” – niềm vui)
2. Zoni – Món canh truyền thống ngày Tết
Zoni là món canh mochi, thường được nấu với nước dùng từ tảo kombu hoặc cá ngừ khô. Món canh tương tự với canh măng của người Việt, là những món ăn thường xuyên xuất hiện trên mâm cỗ Tết. Xuất phát từ thời kỳ chiến quốc (1467-1615), Zoni ban đầu là món ăn dành cho các samurai trước trận chiến. Thành phần của Zoni thay đổi tùy theo vùng miền, nhưng hương vị ấm áp và ý nghĩa gắn kết gia đình luôn là điểm chung. Khu vực phía đông Nhật Bản, vùng Kanto, dùng mochi hình vuông với nước tương mặn.
Trong khi đó, khu vực phía tây, vùng Kansai, thường dùng mochi hình tròn với nước dùng miso trắng. Mochi trong Zoni tượng trưng cho sự trường tồn và sức mạnh gia đình, bởi việc giã mochi (mochitsuki) thường được thực hiện cùng nhau trong các nghi lễ cuối năm. Zoni đến hiện tại vẫn giữ được tính truyền thống nhưng đã được biến tấu thêm với các nguyên liệu như thịt gà, rau xanh, hoặc thậm chí nước dùng dashi từ hải sản cao cấp.
3. Kuromame – Dư vị ngọt ngào mùa xuân
Kuromame (đậu đen ngọt) không chỉ là một món ăn truyền thống trong mâm cỗ Osechi của Nhật Bản mà còn mang giá trị như một loại “thảo dược” cổ truyền từ thời Edo (1603–1868). Kuromame chứa nhiều chất chống oxy hóa, sắt, và protein, giúp cải thiện tuần hoàn máu và tăng cường sức đề kháng. Với hương vị thanh ngọt và ý nghĩa sâu sắc, Kuromame là biểu tượng của sức khỏe và sự cần cù, đồng thời đóng vai trò như một món ăn dưỡng sinh, giữ vững giá trị đến tận ngày nay. Ngoài ra, người Nhật tin rằng màu đen của Kuromame gắn liền với sức mạnh và sự bảo vệ khỏi tai ương, trong khi hình dáng tròn đầy của hạt đậu tượng trưng cho sự trường thọ và may mắn. Để phù hợp với khẩu vị giới trẻ ngày nay, người Nhật đã tạo thêm một số biến thể, thêm hương vị cà phê hoặc chocolate vào Kuromame.
4. Kamaboko – Chả cá truyền thống yêu thích của người Nhật
Kamaboko, hay chả cá Nhật Bản, không chỉ là một món ăn truyền thống mà còn là biểu tượng của sự tinh tế trong nghệ thuật ẩm thực Nhật. Từ thời kỳ Heian (794–1185), món ăn này đã được yêu thích và giữ vai trò quan trọng trong văn hóa ẩm thực, đặc biệt trong các dịp lễ Tết và lễ hội lớn. Kamaboko ban đầu được làm từ cá xay nhuyễn, giã mịn, sau đó hấp hoặc nướng. Cái tên “Kamaboko” xuất phát từ hình dáng ban đầu giống như một chiếc que được xiên vào cây gậy tre. Dần dần, hình dáng thay đổi nhưng tên gọi vẫn được giữ nguyên.
Qua thời gian, Kamaboko được cải tiến với nhiều hình dáng, màu sắc và hương vị khác nhau, từ truyền thống đến hiện đại, phục vụ khẩu vị đa dạng hơn. Tuy vậy, món ăn vẫn giữ được ý nghĩa văn hóa sâu sắc với màu hồng tượng trưng cho may mắn và màu trắng tượng trưng cho sự tinh khiết, được bày theo hình vòng cung tượng trưng cho mặt trời mọc, một biểu tượng tốt lành trong năm mới.
5. Nishime – Rau củ hầm đặc biệt
Cũng giống các món ăn truyền thống khác, Nishime đã xuất hiện lâu đời từ thời kỳ Heian, là món hầm rau củ phổ biến với nước tương và mirin (rượu ngọt Nhật), thường bao gồm cà rốt, củ cải, và rong biển. Người Nhật tin rằng rau củ cắt thành hình hoa hay các biểu tượng như quạt hoặc mai rùa sẽ mang lại sự thịnh vượng và trường thọ:
- Cà rốt (Ninjin): Được cắt hình hoa để tượng trưng cho sự may mắn và thịnh vượng.
- Rễ sen (Renkon): Với các lỗ tròn, rễ sen đại diện cho tương lai sáng sủa, không bị che khuất.
- Konnyaku: Loại thạch làm từ củ konjac, tượng trưng cho sự dẻo dai và trường thọ.
- Đậu phụ chiên (Aburaage): Mang ý nghĩa cầu chúc cho sự đầy đủ và no ấm.
- Nấm Shiitake: Tượng trưng cho sự phát triển và sức khỏe.
Đây là món ăn thể hiện sự đoàn kết, gắn bó tình cảm giữa các thành viên gia đình trong năm mới. Từ bữa cơm thường ngày đến các dịp lễ quan trọng, Nishime còn thể hiện sự chăm chút trong từng nguyên liệu và sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên.
6. Tazukuri – Cá khô rim ngọt
Tazukuri, hay cá khô rim ngọt, là một món ăn truyền thống Nhật Bản với ý nghĩa đặc biệt trong ngày Tết. Vị giòn ngọt và đậm đà của Tazukuri làm món này trở thành một phần không thể thiếu trong Osechi. Tên gọi “Tazukuri” có nghĩa là “làm ruộng lúa”, bắt đầu từ phong tục nông nghiệp cổ xưa của thời kỳ Edo (1603–1868), người Nhật đã sử dụng cá mòi làm phân bón tự nhiên cho ruộng lúa, giúp mùa màng bội thu. Để tưởng nhớ điều này, cá mòi nhỏ được chế biến thành món ăn và trở thành biểu tượng cho sự sung túc và đủ đầy.
Như vậy, món ăn này không chỉ là một món ăn truyền thống mà còn là sự thể hiện lòng biết ơn đối với thiên nhiên và nguồn cung cấp thực phẩm từ biển cả. Với giá trị dinh dưỡng cao từ protein, canxi, và omega-3 trong cá mòi, Tazukuri còn là món ăn biểu trưng cho sức khỏe dẻo dai. Ngoài công thức truyền thống, ngày nay Tazukuri được biến tấu với các hương vị mới như thêm ớt cay, mật ong hoặc rắc lá rong biển để phù hợp với khẩu vị hiện đại, được làm thành các khẩu phần nhỏ, bày trên đĩa hoặc trong hộp bento.
7. Cá Tai – Biểu tượng thịnh vượng ngày tết Nhật Bản
Tai là một loại cá tráp đỏ nổi tiếng, là một trong những loại cá quý giá và phổ biến trong ẩm thực của xứ sở Mặt Trời Mọc. Nó không chỉ nổi bật với hương vị thơm ngon mà còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa và tâm linh. Tai có tên gọi gần giống với từ “omedetai”, có nghĩa là “chúc mừng”, “may mắn”. Chính vì vậy, cá tráp đỏ thường xuất hiện trong các dịp Tết, lễ cưới, và các bữa tiệc đặc biệt để cầu chúc cho sự thịnh vượng, may mắn, hạnh phúc, và thành công. Ngoài ra, đây còn là một món ăn cao cấp và được coi là món ăn của các bậc vua chúa trong thời kỳ Edo, thường xuất hiện trong các bữa tiệc cung đình hoặc lễ hội.
Người Nhật thường chế biến Tai theo nhiều cách như nướng hoặc hấp để ăn trong dịp đầu năm:
- Tai no Shioyaki (Cá Tai nướng muối): Cá Tai được nướng nguyên con với một lớp muối nhẹ để giữ nguyên vị ngọt tự nhiên của cá. Đây là món ăn phổ biến trong các dịp lễ hội và tiệc tùng.
- Tai no Sashimi (Sashimi cá Tai): Cá Tai tươi được thái lát mỏng, ăn kèm với nước tương và wasabi, thể hiện sự tươi ngon và thanh khiết của nguyên liệu.
- Tai no Takiawase (Cá Tai hầm với rau củ): Đây là món ăn kết hợp giữa cá Tai và rau củ, tạo nên món ăn thanh đạm, bổ dưỡng nhưng không kém phần tinh tế.
- Tai no Sekihan (Cơm nếp với cá Tai): Cơm nếp nấu cùng cá Tai và đậu đỏ tạo nên món ăn đặc biệt trong các dịp lễ hội, với ý nghĩa chúc phúc và đầy đủ.
Cá Tai – Biểu tượng thịnh vượng ngày tết Nhật Bản
8. Onigiri – Món ăn ngày tết Nhật Bản
Onigiri, hay còn gọi là cơm nắm, là một trong những món ăn đơn giản nhưng rất đặc trưng trong ẩm thực Nhật Bản. Mặc dù chỉ là cơm được nắm lại thành từng viên hình tròn hoặc tam giác, nhưng Onigiri lại mang nhiều ý nghĩa văn hóa sâu sắc, đặc biệt trong các dịp lễ hội và các ngày lễ quan trọng như Tết.
Onigiri có một lịch sử lâu dài, bắt đầu từ thời kỳ Heian, khi những người samurai và người dân Nhật Bản bắt đầu mang cơm nắm giúp cung cấp năng lượng để dễ dàng mang theo trong các chuyến hành quân dài ngày. Onigiri còn là biểu tượng của tình yêu thương gia đình và sự chăm sóc. Các bà mẹ thường làm Onigiri cho con cái mang theo khi đi học hoặc đi làm, thể hiện sự quan tâm và lo lắng cho sức khỏe của người thân.
Mặc dù Onigiri có hình thức đơn giản, nhưng chính sự tinh tế trong cách chế biến và sự kết hợp giữa các nguyên liệu tự nhiên đã làm nên nét đặc trưng của món ăn này. Onigiri là minh chứng cho tinh thần “món ăn đơn giản nhưng đầy đủ”, là sự hòa hợp giữa hương vị và tâm hồn. Món ăn đặc trưng với cơm trắng dẻo từ gạo nếp Nhật, với lớp nhân đa dạng từ cá ngừ, mơ muối, tôm, thịt gà đến các loại rau củ xào, sau đó được phủ bên ngoài lớp rong biển (nori) để tăng thêm hương vị.
9. Mochi – Món ăn ngày tết Nhật Bản không thể thiếu trong các nghi lễ
Mochi là một trong những món ăn truyền thống của Nhật Bản nổi tiếng trên toàn thế giới, có lịch sử lâu dài từ thời Heian (794-1185). Vào thời kỳ đó, Mochi không chỉ là món ăn mà còn là một phần quan trọng trong các nghi lễ tôn thờ tổ tiên và các nghi thức tôn kính thần linh.
Mochi được chuẩn bị trong các buổi lễ gọi là “mochitsuki” (nghi thức giã mochi), một hoạt động phổ biến vào cuối năm ở Nhật, thể hiện sự đoàn kết, trường tồn và may mắn. Mochi xuất hiện ở mọi bữa ăn Tết với nhiều cách chế biến khác nhau, từ món chính (như Zoni) đến món tráng miệng, nhưng tất cả đều giữ nguyên đặc trưng là độ dẻo và kết cấu mịn màng của gạo nếp.
- Mochi truyền thống (Kagami Mochi): Một loại Mochi hình tròn, xếp chồng lên nhau, với một quả quýt (daidai) đặt trên cùng.
- Mochi ngọt (Daifuku): Một trong những biến thể phổ biến của Mochi là Daifuku với nhân đậu đỏ ngọt (anko). Ngày nay, Mochi còn được sáng tạo với các loại nhân khác như kem, chocolate, hoặc matcha để đa dạng hơn, phù hợp với mọi khẩu vị.
- Mochi trong món Zoni: Là thành phần quan trọng trong Zoni, một món súp truyền thống của Nhật Bản, được nấu từ nước dùng (dashi), với rau củ và các loại thịt, tượng trưng cho sự trường tồn và sức mạnh gia đình.
- Mochi chiên (Age Mochi): Mang đến một trải nghiệm mới với lớp vỏ giòn tan bên ngoài và vị mềm dẻo bên trong.
Mochi – Món ăn ngày tết Nhật Bản không thể thiếu trong các nghi lễ
10. Katsuobushi – Cá ngừ khô bào
Katsuobushi, hay cá ngừ khô bào mỏng, là một nguyên liệu không thể thiếu trong ẩm thực Nhật Bản, đặc biệt trong các món ăn truyền thống như nước dùng dashi, súp miso hay takoyaki (bánh bạch tuộc). Được chế biến từ cá ngừ vằn, qua một quy trình lâu dài và tỉ mỉ, Katsuobushi không chỉ mang đến hương vị đậm đà mà còn chứa đựng một phần quan trọng trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản.
Katsuobushi có lịch sử hơn 500 năm, bắt nguồn từ các vùng biển ven bờ. Ban đầu, việc chế biến Katsuobushi được xem là một phương thức bảo quản cá ngừ để có thể sử dụng trong suốt mùa đông. Quá trình làm Katsuobushi là một công nghệ chế biến tinh xảo bao gồm nhiều công đoạn. Cá ngừ tươi được luộc, sấy khô, rồi được hun khói trong một thời gian dài. Sau đó, cá ngừ được gọt vỏ, cạo mỏng thành những lát mỏng như giấy. Các lát Katsuobushi này có thể được sử dụng trực tiếp hoặc cắt thành dạng bào nhỏ để làm nước dùng dashi, giúp món ăn có hương vị đặc trưng.
Katsuobushi còn được sử dụng rộng rãi trong các món ăn Nhật Bản như okonomiyaki (bánh xèo Nhật Bản), takoyaki (bánh bạch tuộc), hay chawanmushi (trứng hấp), giúp tăng cường độ ngọt tự nhiên từ các nguyên liệu khác và làm phong phú thêm các món ăn. Như vậy, Katsuobushi tạo nên một bức tranh hoàn chỉnh của ẩm thực Nhật Bản, mang lại hương vị đặc trưng và ý nghĩa sâu sắc trong các dịp lễ Tết.
Ý nghĩa của các món ăn Tết Nhật Bản
Mỗi món ăn truyền thống ngày Tết không chỉ thể hiện nét đẹp tinh tế và sâu sắc trong nền văn hóa ẩm thực Nhật Bản mà còn mang lời chúc ý nghĩa dành cho gia đình và bạn bè. Khi thưởng thức các món ăn này, thực khách không chỉ cảm nhận được hương vị tuyệt vời mà còn hiểu thêm về văn hóa và tinh thần của người Nhật.
Một nơi lý tưởng để trải nghiệm ẩm thực Nhật Bản cao cấp tại Việt Nam là nhà hàng Ussina tọa lạc trên tầng 77 tòa Landmark 81. Với không gian sang trọng và sự kết hợp tinh tế giữa truyền thống và hiện đại, Ussina mang đến hương vị đậm đà của Nhật Bản qua từng món ăn được chế biến tỉ mỉ. Nơi đây là một địa điểm hoàn hảo để khám phá món ăn ngày tết Nhật Bản trong không gian ấm cúng, đậm chất nghệ thuật.
